KANUN HÜKÜMLERİNİN YORUMLANMASI

Hakimin kanun hükümlerini yorumlaması; hakimin ilgili kanun metninden ne anladığını ortaya çıkarmasıdır. Bu durum kimi zaman kanunun anlamının açık olmadığı hallerde yapılabileceği gibi kimi zaman da kanundaki bir sözcüğün daha iyi anlaşılması amacıyla da yapılabilir.

Kanunun yorumlanmasının en önemli sonucu kanun boşluğu ve hukuk boşluğu durumlarının tespit edilmesidir. Yani hakim kanunu yorumlayarak, aynı zamanda kanun boşluğu ve hukuk boşluğu olup olmadığını ortaya çıkarmaktadır.

Kanun hükümlerinin yorumlanması, yorumu yapacak organa göre üçlü bir ayrıma tabi tutulmaktadır. Bunlar:

• Yasama Yorumu

• Yargısal Yorum

• Bilimsel Yorum

1-) YASAMA YORUMU

Yasama organı tarafından kanun hükümlerinin yorumlanmasıdır. Hukuk düzeni içerisinde en üst makamlardan birisi olan Meclis tarafından yapıldığı için bağlayıcılığı fazla olan bir yorum türüdür. Bu yorum türü yalnız 1924 Anayasası döneminde uygulanmıştır. 1924 Anayasasında yer alan bu yorum türünde, kabul edilen her bir kanun maddesinin altında günümüzdeki gerekçe bölümleri gibi yorum bölümleri yer almaktaydı. 1961 ve 1982 Anayasası metinlerinde bu yorum türüne yer verilmemiştir.

2-) BİLİMSEL YORUM

Hukuk alanında çalışan uzman ve akademisyenlerin yaptıkları yorumdur. Doktrin veya öğreti olarak da ifade edilir. Herhangi bir bağlayıcılık özelliği taşımaz. Burada ortaya çıkan görüş, medeni hukukun yardımcı kaynakları arasında yer almaktadır. Örneğin bazı durumlarda taraflar mahkemeye konuya ilişkin alanında uzmanlaşmış akademisyenlerin görüşlerini sunmaktadırlar. Bu durum o maddeye ilişkin yapılan bilimsel yoruma bir örnektir.

3-) YARGISAL YORUM 

Kanun hükümlerinin yargılama makamında yer alan hakimler tarafından yorumlanmasıdır. Bu yorum türünde ortaya çıkan görüş diğer hakimleri ve hatta hakimin kendisini de bağlamaz.

Hakim yargısal yorum yaparken çeşitli yöntemlere başvurur. Medeni hukukta bu yöntemlere, yorum yöntemleri adı verilir. Bu yorum yöntemlerinden en çok kullanılanlar şunlardır:

• Sözel (Lafzi) Yorum

• Amaçsal(Gai) Yorum

• Mantıksal Yorum

A-) Sözel(Lafzi) Yorum

Kanun metninde yer verilen sözcüklerin anlamlarından, sözcüklerin cümle içerisindeki yerlerinden, cümlelerin kuruluşundan hareketle yapılan yorum yöntemidir. Türk Medeni Kanunu’nun 1. Maddesinde,”Kanun, sözüyle ve özüyle değindiği bütün konularda uygulanır.”, hükmüne yer verilmiştir. Dolayısıyla hakim öncelikle kanunun “lafzi anlamına” bakacaktır. Daha sonra ise özüne yani kanunun bütünü çerçevesinde taşıdığı anlama bakacaktır.

B-) Amaçsal(Gai) Yorum 

Kanun hükmünün amacına ve korunması gereken menfaate göre yapılan yorumdur. Kanun metni birden çok amaç içerebilir. Bu yorum yöntemi ile kanuna en uygun amacın seçilmesi sağlanmaktadır.

C-) Mantıksal Yorum

Kanun koyucunun iradesi mantık kurallarına göre açıklanmanya çalışılmaktadır. Mantıksal yorum kendi içerisinde ikiye ayrılır:

a-) Zıt Kanıt Metodu: Kanunda beilirli bir eylem, davranış veya ilişki hakkındaki düzenleme biçiminden, bunların tam aksi olup da kanunda düzenlenmemiş bulunan bir eylem, davranış veya ilişkinin kanundaki düzenleniş biçiminin tam aksi olan bir hükme tabi tutulmak istendiğini ortaya çıkaran mantıksal bir yorumdur. Örneğin resmi kayıtlarda tescil edilmiş bir arabanın satışı kanunda düzenlenmiştir. Kayıtlı olmayan bir arabanın satışı ise düzenlenmemiştir. Zıt kanıt metodundan hareketle kayıtlı olmayan bir aracın satışının herhangi bir şekle tabi olmayacağını söylemek mümkündür.

b-) Kanunun Evleviyetle Yorumu: Kanunda düzenlenmiş bir eylem veya davranış hakkında kanun hükmünün, aynısı olan, ona çok benzeyen ama kanunda düzenlenmemiş bulunan bir eylem veya davranışa uygulanmasıdır. Bu yöntemin en bilinen örneği; Türk Medeni Kanunu’nda yer verilen evlilik ve nişanlanma durumlarıdır. Kanunda evlilik konusunda evlilik yasağının kimleri kapsadığı düzenlenmiştir. Fakat nişanlanma yasağına ilişkin bir düzenlemeye yer verilmemiştir. Bu yorum yönteminden hareketle evlilik yasağına ilişkin hükümler haydi haydi nişanlanmaya da uygulanabilir.

4-) DİĞER YORUM TÜRLERİ

Yukarıda belirttiğimiz yorum türleri haricinde de bazı yorum yöntemleri mevcuttur. Bunları aşağıdaki gibi sıraladıktan sonra kısaca açıklayalım:

• Subjektif Tarih Yorumu

• Objektif Yorum

• Objektif Zamana Uygun Tarih Yorumu

• Sistematik Yorum

Subjektif Tarih Yorumu: 

Kanun koyucunun kanun maddesini koyduğu dönemde hangi amaçla hareket ettiği düşünülerek geliştirilen yorum türüdür. Örneğin; Türk Medeni Kanunu yapılırken yasa koyucu 1. maddeyi koyarken ne amaç gütmüştür sorusunun cevabının aranmasıdır.

Objektif Yorum:

Kanunlarda yer alan hükümlerin, hükmün koyulduğu tarihteki anlamı araştırılır.

Objektif  Zamana Uygun Tarih Yorumu:

Kanun koyucu aynı hükmü bugün koysaydı nasıl bir hüküm koyardı sorusu üstünden bir yoruma gidilir.

Sistematik Yorum:

Kanunda yer alan hükmün diğer kanunlar ile birlikte değerlendirilmesi neticesinde varılan yorumdur.